DE VIJF FASES VAN ROUW

WAPPIEGAPIE BLOG #002

Elisabeth Kübler-Ross was een Zwitsers-Amerikaans psychiater die leefde van 1926 tot 2004. Zij studeerde af als arts, maar werd onder het grote publiek vooral bekend vanwege haar kennis, haar onderzoeken en haar publicaties op het gebied van stervensbegeleiding en rouwverwerking. Kübler-Ross beschrijft in haar werk de vijf fases van rouw. Een vast patroon van gemoedstoestanden die vrijwel altijd identiek worden doorlopen. Deze stadia van rouwverwerking zijn achtereenvolgens; ontkenning, woede, onderhandelen, depressie en aanvaarding. Al aan het begin van mijn opleiding tot medewerker maatschappelijke zorg kreeg ik de theorie van Kübler-Ross voorgeschoteld. En in de werkzame jaren hierna is haar theorie nog regelmatig in de praktijk voorbij gekomen.

Ik herinner mij bijvoorbeeld nog een jonge man die als gevolg van een verkeersongeluk volledig verlamd was geraakt. Hij was destijds vrachtwagenchauffeur, had een groot sociaal netwerk en had nog een mooie toekomst voor zich. Maar van de één op de andere dag sloeg het noodlot toe en veranderde hij van een vrij – en zelfstandig functionerend mens in een vrijwel volledig afhankelijke zorgvrager. Hij leek de situatie echter snel en gemakkelijk te aanvaarden. Veel te snel in mijn beleving. Er waren geen fases van ontkenning, woede of depressie, maar er was vrijwel direct een soort van berusting. Voor mijn gevoel was hij dan ook een tikkende tijdbom. Hij sloeg essentiële fases over die belangrijk zijn voor de verwerking van trauma en verlies. Een zorgelijke hypothese, die ik besproken heb met mijn toenmalige collega’s, maar ook met zijn ouders.

Bij rouwverwerking denken we al snel aan de dood, als gevolg van verlies van leven. Maar dat is zeker niet het enige verlies waarop de vijf fases van rouw van toepassing zijn. Het komt bijvoorbeeld ook voor bij het verlies van een geliefde, omdat hij/zij de relatie heeft verbroken. Of bij het verlies van werk, als gevolg van ontslag. Het verlies van gezondheid, nadat je te horen hebt gekregen dat je ernstig ziek bent. En ook verlies van status, aanzien, religie of bestaansrecht kan leiden tot een vast patroon van verwerking zoals hier boven beschreven. Maar dit geldt ook zeker voor het verlies van een narratief in relatie tot de wereld waarin jij dacht te leven. Klinkt bekend? Ik neem je even mee …

Ontkenning, ook wel bekend onder de term cognitieve dissonantie. Oftewel, je stuitte op bepaalde zaken die jij met jouw denken en weten niet kon plaatsen. Omstandigheden en gebeurtenissen die zo bizar waren dat je ze automatisch wilde verwijzen naar het land der fabelen. Ongeloof boven geloof. Onzin over waarheid. Desinformatie was het, dat zeggen ze ook op TV. Maar uiteindelijk ga je toch reflecteren; hebben ze mij dan al die jaren voorgelogen. Heb ik zelf onvoldoende onderzoek gedaan en heb ik te gemakkelijk iets voor waarheid aangenomen dat totaal niet blijkt te kloppen. Maar als ‘dit’ geval niet waar is, klopt ‘dat’ geval dan nog wel? Het is een periode van intern geworstel, opzoek naar jouw innerlijke waarheid.

Woede of boosheid, wie van ons heeft het niet gevoeld nadat je de ontkenning begon los te laten? Kwaad werd je, niet alleen op jezelf, maar op alles en iedereen. Je voelde je zo belazerd en bedrogen. Onrecht en onmacht maakten zich meester van je en resulteerden in nog slechts in één emotie. Je wilde de wereld tonen dat jij het nu ziet en dat je dit absoluut niet accepteert. Je liep mee in demonstraties waarbij je gelijkgestemde mensen ontmoette. En je sloot je aan bij groepen, online en lokaal. Dit gaf je op een bepaalde manier ook weer rust. Het gevoel van verbinding gaf inzicht. Je wist dat je er niet alleen voor stond.

Onderhandeling, de zoektocht naar een herstel van controle. Samen met gelijkgestemden ga je opzoek naar oplossingen voor de situatie. Ontkennen en boos worden heeft aangetoond niet echt bij te dragen aan een significante verandering. Ook andere mensen proberen te overtuigen van jouw waarheid heeft geen effect gehad vanuit boosheid. Je kiest je momenten en je woorden nu veel zorgvuldiger, waardoor ze soms wel aankomen bij anderen. Je begint je te verdiepen in materie. Kennis is tenslotte macht. Maar bepaalde kennis kan op zijn beurt ook weer leiden tot verlies van levensvreugd.

Depressie, of in de gunstigste vorm neerslachtigheid, lijkt een hele logische vervolgfase. Jij hebt er alles aan gedaan om dingen in gang te zetten, maar niks lijkt zich te continueren. De saamhorigheid lijkt te verdwijnen. Er heerst interne dualiteit binnen de groepen van gelijkgestemden. Iedereen trekt zich terug, zo lijkt het. Maakt dan niemand zich meer zorgen? Is alles nu weer als van ouds, terug naar normaal? Of hebben we het nog gewoon te goed met z’n alle? Wanneer worden die schapen nu eindelijk eens wakker? Moedeloos wordt je ervan. Je bent er even helemaal klaar mee!

Aanvaarding is de uiteindelijk bevrijding van emoties waar je doorheen bent gegaan. Let wel; aanvaarding betekend per definitie niet het zelfde als acceptatie. Je kunt bijvoorbeeld aanvaarden dat de wereld niet blijkt te zijn zoals jij dacht dat ie was. Maar dat betekend nog niet dat jij vrede hoeft te hebben met een wereld zoals deze zich aan jou heeft geopenbaard. Zeker niet! Het is meer een vorm van berusting. Een nieuw startpunt van waaruit jij jouw potentieel kunt gaan inzetten om verandering in gang te zetten. Gelijk aan een doorgemaakte koorts waarna je opgeruimd weer aan de slag kunt. Aanvaarding zorgt ook voor hernieuwde creativiteit en ruimte tot verwezenlijking.

Conclusie? Mijn stelling is dat mensen die zich bevinden in de verschillende fases van rouw elkaar niet gaan verstaan! Elke fase van verwerking trilt namelijk op een andere frequentie waardoor we elkaar niet bereiken. Als ik naar radio twee luister, dan kan ik radio drie niet ontvangen. Zo simpel is het. Als ik iemand spreek die nog in de fase van woede verkeerd en ik vertel hem of haar dat we de wereld alleen gaan redden door onze interne trauma’s aan te pakken, dan zal die persoon niks met mij te maken willen hebben. Die vind mij maar een slappeling die niet durft op te komen voor zijn rechten. Terwijl ik van mening ben dat je door te gaan demonstreren juist het corrupte systeem erkent. De verschillende fases waarin iemand verkeerd bepaald het vertrekpunt. En het vertrekpunt bepaald vervolgens het narratief. Zoek je de oplossing buiten jezelf of in jezelf. Wil je het systeem veranderen van binnen uit, of ga je er parallel iets naast plaatsen. Het is uiteindelijk een proces dat wij allemaal doorlopen. Alleen niet op het zelfde moment, niet op het zelfde tempo en niet op een eenduidige wijze. Door dit te realiseren kunnen we ons beter verplaatsen in de ander. En door dit te respecteren kunnen we elkaar beter bereiken!